سهام عدالت چیست و به چه کسانی تعلق می گیرد؟
نگارش توسطالهه سلوکی
بروزرسانی در19 اردیبهشت 1403
دولت نهم به ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، در تاریخ 3 تیر 1384 روی کار آمد. با توجه به تفسیر جدیدی که رهبری از اصل 44 قانون اساسی انجام دادند، ریاست جمهوری، طرحی مبنی بر توزیع گسترده سهام شرکت های اصل 44، بین عموم مردم ارائه نمودند. هدف از این طرح، برقراری عدالت در جامعه و کمک به قشر ضعیف و گسترش سهم های بخش تعاونی در اقتصاد ایران بود. طرح سهام عدالت ، پس از موافقت رهبری در آبان ماه سال 1384 به تصویب هیئت وزیران رسید و از آبان ماه سال 1385 اجرایی شد.
سهام عدالت چیست؟
در ابتدا به بیان ماهیت سهام عدالت می پردازیم. دولت نهم به ریاست آقای محمود احمدی نژاد، با نیت حمایت از قشر کم بضاعت جامعه، نوعی یارانه را تحت عنوان سهام عدالت به آنها واگذار کرد. در سال 1385 و در مرحله ی اول اجرای این طرح، به برخی از افراد مشمول شرایط اعم از: افراد تحت پوشش کمیته امداد سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار تعلق یافت. برگه هایی هم با همین نام به دارندگان داده شد.
در ابتدا ارزش ریالی این سهام معادل پانصد هزار تومان بود، سپس به یک میلیون تومان افزایش یافت. به گروه های کم درآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف تعلق یافت و نیم دیگر آن هم به مدت 10 سال از محل سود شرکت، باز پرداخت شد. دولت برای به اجرا درآوردن طرح اقتصادی خود، ابتدا برای شناسایی واجدین شرایط، اقشار مختلف جامعه را طبقه بندی کرد.
سهام عدالت ، ابتدای کار از 60 شرکت تشکیل شد، اما با گذشت زمان به دلیل آن که مجموع سودی که از سهام شرکت‌ها حاصل می شد برای تسویه ارزش سهام هر 60 شرکت کافی نبود، سازمان خصوصی سازی 49 شرکت را به ارزش تقریبا 26 هزار میلیارد تومان در سبد تشکیل دهنده ی این سهام انتخاب کرد. پس از آن 11 شرکت دیگر به اضافه قسمتی از سهام شرکت دخانیات را از پرتفوی حذف کرد.
شرکت های واگذار شده به طرح توزیع سهام عدالت
سبد سهام عدالت از مجموع شرکت‌های بورسی و غیر‌بورسی تشکیل شده است. در جدول‌های زیر به بررسی این شرکت‌ها پرداخته‌ایم.
جدول اطلاعات مربوط به شرکت‌های پرتفوی سهام عدالت
| شرح | بورسی | غیر بورسی | کل شرکت‌ها |
| تعداد شرکت‌ها | 36 | 13 | 49 |
| ارزش مقطع واگذاری (میلیارد ریال) | 230,398 | 35,965 | 266,363 |
| ارزش روز (میلیارد ریال) | 10,063,022 | 35,965 | 10,098,987 |
تاریخ بروزرسانی 1399/04/30
جدول شرکت های بورسی پرتفوی سهام عدالت
| نام شرکت | درصد سهام تخصیص داده شده به سهام عدالت | قیمت پایانی(ریال) | ارزش پرتفوی(ریال) |
| آلومینیوم ایران-ایرالکو | 30 | 26,160 | 837,120 |
| ایران خودرو | 1 | 2,680 | 163,480 |
| بانک تجارت | 40 | 2,780 | 5,065,160 |
| بانک صادرات ایران | 40 | 2,550 | 3,638,850 |
| بانک ملت | 30 | 3,880 | 1,183,400 |
| پارس سویچ | 46 | 53,500 | 481,500 |
| پالایش نفت بندرعباس | 20 | 24,520 | 2,868,850 |
| پالایش نفت تهران | 70 | 9,080 | 5,693,160 |
| پالایش نفت شیراز | 20 | 106,255 | 425,020 |
| پالایش نفت اصفهان | 20 | 12,720 | 2,633,040 |
| پالایش نفت تبریز | 20 | 28,170 | 1,154,970 |
| پتروشیمی مارون | 30 | 148,253 | 7,264,397 |
| پست بانک | 25 | 17,360 | 277,760 |
| چادرملو | 21 | 19,280 | 4,569,360 |
| حمل و نقل پتروشیمی | 29 | 54,620 | 54,620 |
| سایپا | 1 | 2,440 | 97,600 |
| سرمایه گذاری توسعه صنعتی ایران | 23 | 12,390 | 223,020 |
| سرمایه گذاری رنا | 2 | 5,820 | 17,460 |
| سیمان داراب | 50 | 16,010 | 147,690 |
| سیمان دشتستان | 34 | 50,540 | 404,320 |
| فولاد آلیاژی ایران | 39 | 15,380 | 738,240 |
| فولاد خوزستان | 30 | 12,740 | 1,477,840 |
| فولاد مبارکه اصفهان | 30 | 11,650 | 14,865,400 |
| کارخانجات مخابراتی ایران | 35 | 6,482 | 149,086 |
| کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران | 24 | 20,730 | 1,658,400 |
| گل گهر | 11 | 17,550 | 1,877,850 |
| مخابرات ایران | 20 | 10,710 | 2,613,240 |
| مپنا | 26 | 16,720 | 2,390,960 |
| ملی صنایع مس ایران | 37 | 12,670 | 9,667,210 |
| نیرو ترانس | 31 | 15,710 | 47,130 |
| بیمه دانا | 55 | 6,970 | 313,650 |
| پالایش نفت الوان | 20 | 79,048 | 395,240 |
| پتروشیمی شهید تندگویان | 10 | 8,101 | 396,949 |
| پتروشیمی جم | 15 | 31,810 | 1,336,020 |
| صنایع پتروشیمی خلیج فارس | 1168 | 8,970 | 10,476,960 |
| فجر انرژی خلیج فارس | 40 | 23,380 | 935,200 |
مشمولان سبد سهام عدالت
اولویت تخصیص این طرح با روستانشینان و عشایر بود. این طرح با تخفیف پنجاه درصدی و دوره بازپرداخت 10 ساله از محل سود سهام ها اجرا شد. شناسایی افراد مشمول بر سهام عدالت ، تا پایان سال 1393 ادامه داشت. این تعداد به 49 میلیون و 132 هزار و 251 نفر رسید. با این وجود، تعداد قابل توجهی از اقشار کم درآمد در دسته ی سهام عدالت جای نگرفتند. طرحی در مجلس در خصوص این موضوع در دست بررسی است. طبق این طرح، شرایط ثبت نام برای جاماندگان فراهم شد. تاکنون این مسئله اجرایی نشده است و تنها دارندگان این سهام، اختیار فروش آن را دارند.
در حال حاضر، کسی نمی تواند سهامدار جدید سهام عدالت باشد. این سهام تنها متعلق به کسانی است که از سال 1385 الی 1388 برای دریافت آن اقدام کرده اند. در زمان ثبت نام این طرح، تنها افرادی که جزء شش طبقه اول جامعه بودند، می‌توانستند برای دریافت این سهام ثبت نام کنند. مشمولان بطور کلی علاوه بر افراد تحت حمایت کمیته و بهزیستی، افراد کم درآمد مانند فرهنگیان نیز بودند.
جاماندگان سهام عدالت
جلسه ای در رابطه با جاماندگان برگزار شد. اولویت طرح واگذاری با افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و افرادی است که برگه سهام عدالت دارند، اما به آنها تعلق نگرفته است. این طرح در سال 1399 اجرائی می شود.
توزیع سود سهام عدالت به سهامداران
همانطور که پیش از این گفتیم، سهام عدالت متعلق به شرکت خاصی نیست و مجموع سبد سهام، شامل درصدی از ۴۳ شرکت دولتی تعریف شده است. سود و زیان شرکت بین سهامداران تقسیم می‌شود. سازمان خصوصی سازی پس از آن که سود مصوب شرکت ها را دریافت می کند، مبلغ سود هر مشمول را محاسبه کرده و به شماره شبای تایید شده در سامانه عدالت واریز می نماید. آن دسته از مشمولانی که در سامانه شماره شبا ندارند، سودشان به حساب بستانکاری شان منظور می گردد. در مهرماه سال 1397 فرصتی به مشمولان داده شد تا شبای خود را وارد کنند و یا تغییر دهند.
روش های
در مورخ 1399/02/09 سیدعلی خامنه ای با درخواست ریاست جمهوری مبنی بر آزادسازی سهام عدالت موافقت کرد. تا قبل از آن، امکان خرید و فروش این سهام وجود نداشت، اما از این تاریخ به بعد سهامداران با ثبت درخواست آزادسازی سهام خودشان، امکان خرید و فروش آن را در بورس پیدا کردند. آزادسازی سهام عدالت به دو روش صورت می گیرد:
1-به روش مستقیم
در این روش، سهامداران خودشان مدیریت سهم خود را در دست می گیرند. سهامداران برای انتخاب این روش می‌توانند به آدرس www.samanese.ir مراجعه نمایند.
2-به روش غیرمستقیم
در این روش، سهامداران هیچ گونه تصرفی در سهام خود نداشته و سودشان در فواصل مشخص به حسابشان واریز می گردد.
مدیریت و فروش سهام عدالت
کسانی که مایل به مدیریت مستقیم سبد دارایی سهام خود بودند با مراجعه به سایت مذکور و وارد کردن اطلاعات شخصی قادر به انتخاب روش سهامداری مستقیم خواهند بودند. کسانی که تمایلی به مدیریت سبد دارایی خود ندارند به میزان دارایی خود، سهام شرکت‌های سرمایه گذاری استانی سهام عدالت را در اختیار خواهند داشت. به زودی زمینه ورود این شرکت ها به بازار سرمایه ایجاد خواهد شد.
روش های مدیریت سهام عدالت
- نگهداری و معامله کردن آن در بازار سرمایه
- در حالت اول، افراد در قدم نخست باید در سامانه سجام ثبت نام کرده و کد بورسی دریافت کنند و با ثبت نام در کارگزاری اقدام به انجام معامله نمایند.
- فروش سهام عدالت
- در این روش، سهامدار با مراجعه به بانک و یا مراکز کارگزاری اقدام به فروش سهام خود می نماید.
طریق فروش سهام عدالت
پنج روش برای فروش سهام عدالت وجود دارد:
- فروش از طریق بانک ها
- فروش از طریق کارگزاری غیربانکی
- فروش از طریق سامانه سهام عدالت
- فروش با کارت اعتباری بانکی
- طرح کارت اعتباری را نیز می‌توان به عنوان روش دیگری برای فروش سهام در نظر گرفت که هنوز اجرایی نشده است.
آن دسته از سهامدارها که آزاد سازی سهام خود را در سامانه ثبت کرده اند، پس از اقدام به ثبت نام در سامانه سجام، احراز هویت شده و کد بورسی دریافت می کنند، سپس درخواست فروش سهم خود را در سامانه یا کارگزاری ها ثبت می کنند.
درخواست های فروش ثبت شده و به صورت یکجا انجام می گیرد. این کار دارای یک اشکال است، که سهامداران را متوجه زیان می کند. ارزش سهام عدالت 500 هزار تومانی در مرداد امسال به طور تقریبی 20 میلیون تومان بود، اما اکثر افرادی که در این دوره درخواست فروش خود را ثبت کردند، مبلغ بسیار کمتری دریافت کردند. این اختلاف قیمت به دلیل تعلل گسترده در فروش و پرداخت منابع حاصله و ریزش بورس بود. وجود این اشکالات سبب شده که به طور موقت فروش آن متوقف شود. برای آگاهی از ارزش روز سبد سهام خود، فروش آن و هر امر دیگری می توانید از سامانه ی مذکور استفاده نمایید.
راهنمای روش فروش مستقیم
- ابتدا یک سامانه برای فروش سهام انتخاب می کنیم. ما برای آموزش، درگاه مستقیم سهام عدالت را انتخاب کردیم.
2. ثبت شماره ملی شخص و شماره تماس در ثبت نام اولیه ضروری است.
نکته: در قسمت تغییر کارگزار ناظر، اگر یکبار به فروش سهام عدالت خود در کارگزاری دیگر اقدام نموده اید، می توانید از این طریق، کارگزار فروش سهام خود را ویرایش کنید.
از صحت شماره ملی و شماره همراه خود اطمینان پیدا کنید.
- کد ارسالی خود را درج کنید.
- اطلاعات متقاضی و عبارت امنیتی را چک و درج کنید.
- در آخر، مشخصاتی که شما به کارگزاری اجازه فروش سهام خود را داده اید، تأیید کنید. به محض امکان فروش، سهم شما به فروش می رسد و مبلغ به شماره حساب شخص واریز می گردد.
راهنمای روش غیرمستقیم
در این روش، متقاضی بعد از انتخاب روش غیرمستقیم در سامانهwww.sejam.ir ثبت نام کرده و احراز هویت خود را در یکی از دفاتر پیشخوان خدمات الکترونیک دولت انجام می دهد. سود سالیانه از طریق دولت، به شماره حساب مربوطه واریز می گردد.
کارگزاری های برتر برای فروش سهام عدالت کدامند؟
| نام کارگزاری | سایت |
| اقتصاد بیدار | www.ebb.ir |
| سهم آشنا | www.abco.ir |
| ملل پویا | www.melalsecurities.ir |
فروش سهام عدالت فرد فوت شده
وراث قانونی افراد متوفی مشمول سهام می توانند با مراجعه به یکی از دفاتر منتخب پیشخوان خدمات الکترونیک دولت و با ارائه مدارک لازم و امضای تقسیم‌نامه سهام عدالت نسبت به فروش و تقسیم آن اقدام نمایند.
بدیهی است تا زمانی که کلیه وراث قانونی نسبت به تامین مدارک لازم و امضای تقسیم نامه سهام اقدام نکنند، درخواست تقسیم ترتیب اثر داده نخواهد شد و چنانچه یک یا چند نفر از وراث در دفاتر پیشخوان حاضر نباشند و مدارک لازم را ارائه ندهند، انجام خدمات سایر وراث نیز امکان پذیر نمی باشد.
مدارک مورد نیاز فروش سهام عدالت
- کد ملی و تاریخ تولد فرد فوت شده
- اصل کارت ملی وراث قانونی
- اصل گواهی حصر وراثت شخص متوفی
- شماره شبای بانکی وراث
- نشانی و کدپستی محل اقامت یکی از وراث
فروش یا نگهداری سهام عدالت؟
سهام عدالت ، متشکل از سهام شرکت های بورسی است، بنابراین برای تصمیم گیری در خصوص فروش یا نگهداری آن لازم است وضعیت پرتفوی آن در بازار سرمایه مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
انتقادات سبد سهام عدالت
- بسیاری این طرح را مغایر با خصوصی سازی می دانند، زیرا در نحوه مدیریت بنگاه ها تغییری به وجود نمی آید.
- برخی معتقدند که طرح از شفافیت لازم برخوردار نبوده است.
- بسیاری نحوه مدیریتی شرکت های سرمایه گذاری استانی سهام عدالت را نامشخص می دانند.
- برخی نیز معتقدند که برنامه ای جهت کم و یا زیاد شدن افراد مشمول پیش بینی نشده است.
مقالات بیشتر
برای جمع بندی، مشتاقیم نظر شما را در خصوص این طرح بدانیم. از نظر شما چه انتقاداتی به این طرح وارد است؟ آیا آزادسازی آن تاثیری در گسترش عدالت اقتصادی که یکی از عمده ترین اهداف این طرح بود داشت یا خیر؟