شاخص فرابورس چیست؟ | بررسی انواع شاخص های فرابورس + کاربردهای آن

بورس یک بازار معاملاتی است که سهام و اوراق بهادار در آن خرید و فروش می‌شود. امروزه با پیشرفت ابزار تکنولوژیک بازار بورس از حالت سنتی و کاغذی خارج شده و تمام معاملات در آن به صورت آنلاین انجام می‌شوند. تغییرات قیمت، روند کلی، رشد، افت و به طور کلی ارزیابی این بازار توسط عددی به نام شاخص بورس نشان داده می‌شود. اما سوالی که احتمالا در ذهن ایجاد می‌شود، این است که تفاوت بورس با فرابورس چیست و شاخص فرابورس به چه معناست؟ در ادامه مطلب به پاسخ این دو پرسش و موارد دیگر می‌پردازیم.

اصولا جذب سرمایه اصلی‌ترین چالش شرکت‌های تولید و خدماتی و به ویژه شرکت‌های تازه تأسیس است. یکی از بهترین راه‌ها برای رسیدن به این هدف، ورود شرکت به بازار بورس است. ورود یک شرکت در بازار بورس و عرضه سهام در آن قوانین خاصی داشته و تمام شرکت‌ها شرایط لازم برای عرضه سهام خود در این بازار را ندارند.

بورس از دو بازار اول و دوم تشکیل شده و عملکرد شرکت‌ها تعیین کننده حضور آنها در بازار اول یا دوم است، به این ترتیب که، شرکت‌هایی با عملکرد خوب به بازار اول صعود کرده و در مقابل شرکت‌هایی با عملکرد ضعیف به بازار دوم سقوط می‌کنند.

از طرف دیگر، فرابورس نیز محلی برای جذب سرمایه و خرید و فروش سهام و اوراق بهادار بوده و برخلاف بورس قوانین و شرایط آسان‌تری بر فضای این بازار معاملاتی حاکم است. در نتیجه، شرکت‌هایی که هنوز شرایط لازم برای حضور در بازار بورس را ندارند، می‌توانند از این طریق وارد شده و سرمایه جذب کنند. برخلاف دامنه نوسان 5 درصدی بورس، دامنه نوسان فرابورس تا 3 درصد و در هر دو جهت منفی و مثبت در نوسان است.

به‌طورکلی، مهم‌ترین هدف فرابورس، پذیرش شرکت‌هایی است که شرایط ورود به بازار بورس و اوراق بهادار را نداشته و مایل هستند با سرعت بالایی وارد بازار سرمایه شوند. فرابورس از پنج بازار مختلف تشکیل شده که عبارت‌اند از:

• بازار اول فرابورس: حضور سهام شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
• بازار دوم فرابورس: حضور شرکت‌های سهامی عام، شرکت‌های تازه تأسیس، شرکت‌های زیان‌ده و شرکت‌های سهامی خاصی که قصد تبدیل شدن به شرکت سهام عام را دارند.
• بازار سوم فرابورس: نام دیگر این بازار، بازار عرضه بوده و محل انجام معاملات عمده اوراق بهادار و حضور شرکت‌های سهامی عام در شرف تأسیس است.
• بازار پایه فرابورس (زرد، نارنجی و قرمز): عرضه و انتقالات اوراق بهادار
• در نهایت، پذیرش سایر اوراق بهادر در بازار ابزارهای نوین مالی انجام می‌شود.

مزایای سرمایه‌گذاری در فرابورس

همان‌طور که ملاحظه کردید بازار فرابورس محیطی مناسب برای جذب سرمایه بوده و شرایط پذیرش آسان سبب شده تا شرکت‌های تازه تأسیس و نوپا برای ورود به این بازار با محدودیت‌های ورود به بورس روبه‌رو نباشند. این شرکت‌ها می‌توانند تا یک ماه وارد این بازار شده و به فروش سهام خود بپردازند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در فرابورس مزایای دیگری دارد که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:

• آسان بودن تأمین مالی
• معافیت مالیاتی
• مکان وثیقه‌گذاری سهام و اخذ ساده‌تر تسهیلات بانکی
• امکان خروج ساده از بازار فرابورس
• عدم وجود حجم مبنا
• افزایش نقدشوندگی سهام
• انتقال آسان، سریع و ارزان سهام
• شفافیت و اعتبار قیمت سهام
• معرفی شرکت به طیف وسیعی از افراد و افزایش اعتبار شرکت

شاخص فرابورس بورس چیست؟

در یک تعریف ساده، شاخص یا Index، یک معیار آماری بوده و نشان‌دهنده تغییرات اقتصاد یا بورس است. معامله‌گران بازار با استفاده از شاخص‌های موجود، تغییرات یک متغیر را طی بازه‌های زمانی مختلف مشاهده و ارزیابی می‌کنند. در بازار بورس و فرابورس از شاخص‌های مختلفی استفاده شده و هر کدام از آنها نیز وضعیت بازار را از یک جنبه خاص ارزیابی می‌کنند.

معرفی انواع شاخص فرابورس و کاربردهای آن

شاخص فرابورس انواع مختلفی داشته و محاسبه هر کدام از آنها از طریق اعداد و ارقام و فرمول‌های خاص ریاضی انجام می‌شود. معامله‌گران و فعالان فرابورس برای بررسی وضعیت گذشته و حال بازار از این شاخص‌ها استفاده می‌کنند. در این میان، شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن، نسبت به سایرین اهمیت بیشتری داشته و بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه به توضیح انواع شاخص های فرابورس اشاره می‌کنیم.

شاخص کل در فرابورس چیست؟

شاخص کل، مهم‌ترین و پرکاربردترین شاخص فرابورس بوده و توسط اکثر فعالان بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، شاخص کل نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های حاضر در فرابورس بوده و میانگین بازدهی سرمایه‌گذاری فرابورس را نشان می‌دهد. در مورد شاخص کل تغییرات قیمت مورد توجه فعالان بازار بوده و عدد خود شاخص اهمیتی ندارد.
شاخص کل، در میان عموم مردم و رسانه‌ها به شاخص بورس تهران نیز معروف بوده و نام دیگر آن " شاخص قیمت و بازده نقدی یا TEDPIX " است. هر چه شرکت پذیرفته شده در فرابورس بزرگ‌تر بوده و سرمایه بیشتری را جذب کرده باشد تأثیر بیشتری بر روی شاخص کل خواهد داشت. برای محاسبه شاخص کل فرابورس از طریق فرمول زیر عمل کنید:

"ارزش جاری بازار سهام در زمان محاسبه" را بر "ارزش جاری بازار سهام در تاریخ مبدأ" تقسیم کرده و جواب را در 100 ضرب کنید.

برای جای‌گذاری ارزش جاری در این فرمول، قیمت پایانی سهام را در تعداد سهام شرکت مدنظر ضرب کنید. همچنین، سال مبدأ بورس و اوراق بهادار تهران سال 1369 بوده و در این فرمول، قیمت سهام سال 1369 به‌عنوان مبدأ محاسبات در نظر گرفته می‌شود.

شاخص کل هم وزن در فرابورس چیست؟

شاخص کل هم‌وزن به درخواست معامله‌گرانی که به شاخص کل انتقاد داشتند، طراحی شده است. برخلاف شاخص کل، در شاخص کل هم‌وزن برای محاسبه شاخص از تعداد سهام شرکت استفاده نمی‌شود؛ بنابراین، بدون توجه به اندازه شرکت‌ها، هر کدام اثر یکسانی را در بازار خواهند داشت. در نتیجه 10 درصد نوسان مثبت یک شرکت بزرگ‌ترین شرکت فرابورس، به اندازه 10 درصد نوسان مثبت یک شرکت کوچک، در شاخص کل هم‌وزن تأثیرگذار است. در تصویر زیر، نمونه‌ای از شاخص کل هم وزن در یک روز معاملاتی آورده شده است. 

شاخص قیمت در فرابورس

یکی دیگر از شاخص‌های مهم فرابورس، شاخص قیمت است. از طریق این شاخص، روند عمومی قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس، قابل مشاهده است. در این شاخص قیمت سهام شرکت‌های بورسی مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

تفاوتی که شاخص قیمت و شاخص فرابورس با یکدیگر دارند این است که، در شاخص قیمت تنها قیمت سهام و در شاخص کل علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها نیز در فرمول محاسبات شاخص لحاظ می‌شود. اما از طرف دیگر، در شاخص قیمت نیز مانند شاخص کل، وزن شرکت‌ها نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

شاخص قیمت هم وزن در فرابورس

از طریق شاخص قیمت هم وزن، شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس، با وزنی برابر برای محاسبه شاخص قیمت، در نظر گرفته می‌شوند. در نتیجه، مانند شاخص کل هم وزن، در شاخص قیمت هم وزن نیز نوسانات مثبت و منفی قیمت شرکت‌های بزرگ و کوچک به یک اندازه در محاسبات تأثیرگذار خواهد بود.

شاخص سهام آزاد شناور 

بهتر است قبل از بررسی شاخص سهام آزاد شناور، به تعریف مفهوم این عبارت بپردازیم. به سهام موجود در شرکت‌های بورسی که در بازار خرید و فروش شده و در اختیار افراد حقیقی قرار می‌گیرند، سهام آزاد شناور گفته می‌شود. محاسبه این شاخص با تفاوت‌های اندک مانند محاسبه شاخص کل انجام می‌شود.
در شاخص سهام آزاد شناور برخلاف شاخص کل، تنها از سهام آزاد شناور شرکت‌ها استفاده شده و کل سهام منتشر شده در نظر گرفته نمی‌شود. در واقع، به منظور پیگیری رفتار بخشی از بازار که از قدرت نقدشوندگی بالایی برخوردار است، از شاخص سهام آزاد شناور استفاده می‌شود.

سایر شاخص‌های فرابورس

علاوه بر موارد ذکر شده بالا، شاخص‌های دیگر بازار فرابورس نیز مورد استفاده فعالان بازار قرار می‌گیرند. در واقع، هر کدام از شاخص‌های فرابورس، یک زیر شاخص از کل بازار سرمایه هستند. سایر شاخص‌های مورد استفاده در فرابورس عبارتند از: شاخص صنعت، شاخص مالی، شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت و شاخص قیمت 50 شرکت. به عنوان مثال؛ تغییرات شاخص مالی نشان‌دهنده میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در گروه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری است.

نتیجه‌گیری

فرابورس بازار معاملاتی است که شرکت‌های نوپا، زیان‌ده و سهامی عام می‌توانند از طریق آن و با شرایط آسان‌تر به جذب سرمایه بپردازند. شاخص های فرابورس معیارهای محاسباتی هستند که فعالان فرابورس برای بررسی وضعیت گذشته و حال بازار از آنها استفاده می‌کنند.